پالایشگاه مقیاس کوچک (مینی ریفاینری) چیست؟
کوتاهترین پاسخ به سوال فوق ظرفیت پایین پالایشگاه مقیاس کوچک میباشد. در تعاریف اولیه به طور معمول پالایشگاه های با ظرفیت کمتر از 20،000 بشکه در روز را به عنوان پالایشگاه مقیاس کوچک خطاب میکنند. پالایشگاهها به منظور تبدیل نفت خام، میعانات گازی و یا ترکیب آنها به محصولات مختلف طراحی و احداث میشوند.
احداث واحدهاي پالايشگاهي بزرگ نيازبه سرمايه گذاري بالا دارد و اين در حالي است كه تامين اين سرمايه از سوي بخش دولتي بسيار مشكل بوده و از سويي ديگر بخش خصوصي نيز قادر به تامين اين حجم از سرمايه گذاري و حضور در اين بخش نخواهد بود. لذا با توجه به شرايط فعلي كشور كه صادرات نفت خامدارای فرآیندهایی پیچیده گشته و از سويي ديگر احداث واحدهاي پالايشگاهي بزرگ توسط بخش خصوصي داخلي امكان پذير نميباشد، منافع اقتصادی ساخت و راهاندازي پالایشگاه مقیاس کوچک با خوراک نفتا و میعانات گازی، با توجه به توضیحاتی که در ادامه ارائه خواهد شدبرای سرمایه گزاران خصوصی قابل توجه میباشد.
مفهوم پالایشگاه مقیاس کوچک از سالیان بیش در کشورهایی همچون روسیه، آمریکا و چین مطرح شده است. با توجه به گستردگی این کشورها و از طرف دیگر وجود میادین کوچک و پراکنده، این کشورها را بر آن داشته است که جهت تامین فراروده های هیدروکربوری از ظرفیت های پالایشی کوچک استفاده شود.
اقتصادی و یا غیراقتصادی بودن طرح های پالایشگاهی کمتر از 20 هزار بشکه مطمئنا نیاز به انجام مطالعات فنی و اقتصادی مفصل خواهد داشت. به نظر میرسد متغیرهای زیادی در توجیه پذیری احداث واحدهای پالایشگاهی چه با ظرفیتهای کم و یا زیاد دخیل هستند. همچنین، با توجه به توان مالي بخش خصوصي و حجم سرمايه مورد نياز جهت احداث واحدهاي پالایشگاه مقیاس کوچک، امكان فعاليت بخش خصوصي در اين حوزه مناسب به نظر ميرسد.
در پالایشگاه ها جهت تبدیل مواد خام به مواد با ارزش افزودهء بالاتر با توجه به مشخصات شیمیایی و فیزیکی خوراک پالایشگاه و همچنین میزان بازدهی پالایشگاه در تولید هر یک از محصولات نهایی، از فرایندهای مختلفی استفاده میشود. در یک تقسیم بندی کلی میتوان فرایندهای موجود در یک پالایشگاه را به چهار گروه زیر تقسیم بندی نمود:
- فرایندهای تقطیر و تفکیک (تقطیر اتمسفریک، تقطیر در خلاء)
- فرایندهای کراکینگ یا شکست مولکولی (FCC/RFCC)
- فرایندهای حذف گوگرد و سایر عناصر آلی و فلزی (فرایند تصفیهء هیدروژنی)
- فرایندهای ارتقای کیفیت و خواص محصولات (ریفورمینگ، ایزومریزاسیون)
لذا هر پالایشگاهی جهت تولید محصولات مطابق با استانداردهای کیفی و زیست محیطی و البته اقتصادی نیاز به بهره گیری از فرایندهای فوق الذکر را دارد.
اما چند سالی است که هیاهوی احداث و بهره برداری از واحدهای پالایشگاه مقیاس کوچک در کشور شنیده میشود. طی یک بررسی اجمالی اهم دلایل توسعۀ پالایشگاه های کوچک را در عناوین ذیل خلاصه میشود:
- کاهش میزان تولید و صادرات نفت خام و میعانات گازی همزمان با اعمال تحریم های اقتصادی.
- تولید و عرضه ی نفت خام و برش های نفتی در منطقه ی خودگران کردستان عراق.
- عرضه ی میعانات گازی تولیدی در پالایشگاه های گازی کشور در بورس انرژی.
- خصوصی سازی مجتمع های پالایشگاهی و پتروشیمیایی کشور.
- تقاضای قابل توجه فراورده های هیدروکربوری در همسایه هایشرقی کشور از جمله افعانستان و پاکستان.
- قاچاق و انحراف سوخت به دلیل اختلاف قابل توجهی قیمتی بنزین و نفت گاز در کشور با سایر کشورهای همسایه.
- بهره گیری از پدافند غیر عامل در ساختار تولید و توزیع فراورده های سوختی کشور.
- تولید و عرضه برش های هیدروکربوری مختلف در پتروشیمی های مبتنی بر خوراک مایع (بنزین پیرولیز، ریفورمیت و …).
- وجود فرصت های فراوان در سواحل خلیج فارس جهت بانکرینگ سوخت.
اقتصادی و یا غیراقتصادی بودن طرح های پالایشگاهی کمتر از 20,000 بشکه مطمئنا نیاز به انجام مطالعات فنی و اقتصادی مفصل خواهد داشت. به نظر می رسد متغییرهای زیادی در توجیه پذیری احداث واحدهای پالایشگاهی چه با ظرفیت های کم و یا زیاد دخیل هستند.
چرا پالایشگاه مقیاس کوچک (مینی ریفاینری)؟
دلایل اصلی نفع بیشتر مینی ریفانری میعانات گازی نسبت به پالایشگاه بزرگ را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد:
- زمان کوتاه تر طراحی و ساخت
- بالابردن سطح کنترل کیفی
- مصرف انرژی پایین تر
- نیاز به سرمایه اولیه کمتر
- نیاز به مساحت کمتر برای سایت پالایشگاه
- کار میدانی بسیار کمتر
- تعداد کمتر نیروی کار مورد نیاز
- دوره برگشت سرمایه بسیار کمتر
- افزایش سطح ایمنی پالایشگاه و کاهش خطرات
مکان مناسب برای تاسیس پالایشگاه مقیاس کوچک
چند پارامتر ژئوپولیتیکی در انتخاب محل تاثیرگذار میباشد که اهم آن عبارتند از:
- فاصله تا محل تامین خوراک
- فاصله تا بازار مصرف
- فاصله تا مسیر ترانزیت جاده ای
- فاصله تا بندرگاه دریایی
- فاصله و مجاورت با خطوط راهآهن
- فاصله و مجاورت با منابع دولتی آب، برق و گاز
انتخاب تکنولوژی پالایشگاه مقیاس کوچک
بهینه ترین انتخاب برای تاسیس یک مینی ریفاینری (پالایشگاه مقیاس کوچک) و یا تحت نام فاز یک برای سرمایه گزاران خصوصی (با حداقل هزینه)، ساخت یک واحد پالایشی ساده تحت عنوان Topping Plant بعنوان فرآیندی ساده برای پالایش خوراک میعانات گازی، و به جهت تولید بنزینخام، نفت سفید و گازوئیل میباشد. بر اساس تجربیات شرکت رگا بعنوان یک شرکت پیمانکار ایرانی که تاکنون پروژههای موفقی را در صنعت نفت ایران و همچنین صنایع پالایشی واقع در کشورهای عراق و عمان به انجام رسانده است، محصولات این نوع فرآیند پالایشی دارای سودآوری مناسبی برای سرمایهگزاران خصوصی در این برهه زمانی میباشد.
بعنوان مثال و با فرض انتخاب میعانات گازی پارس جنوبی بعنوان خوراک مینی ریفاینری، محصولات این پالایشگاه بطور تقریبی شامل 40% انواع نفتا (بنزین خام)، 20% نفت سفید و سوخت جت، 35% گازوئیل، و همچنین 5% LPG میباشد.